NWWL vier landen wandeling rondom Vaals

Bourgondische grensstenen in het Königswald

Wie is de baas over het bos? Of: Strijd om waardevolle grond.
In de middeleeuwen en tot ver in de nieuwe tijd waren de bossen met hun voorraden aan brandhout en voedsel (vruchten, bessen) van grote waarde voor het dagelijkse levensonderhoud van de mens – en werden ze dus intensief gebruikt. De rechten op het bos ten zuidwesten van Aken waren lange tijd omstreden: Aken, Gemmenich, Montzen, Moresnet en Kelmis dachten hier allemaal aanspraak op te kunnen maken. In 1611 sloten de Rijksstad Aken en de regering in Brussel een overeenkomst over de tot dan gemeenschappelijk gebruikte bosgebieden. Om een einde aan de strijd te maken, werd het omstreden areaal onder het directe toezicht van de hertogen van Bourgondië gesteld en ontstond het Königswald. Vanaf 1615 werd dit bos gemarkeerd met speciale grensstenen, de "Burgundersteine". Deze stenen gaven niet de grenzen tussen landen of gemeentes aan, maar vormden de afgrenzing tussen het gemeentelijke en het koninklijke bos.

Deze 700 "morgens" (ca. 230 hectare) bos worden vandaag de dag nog altijd aangeduid als het Königswald. Afbeeldingen en inscripties op de grensstenen, waarvan verschillende versies gemaakt zijn, wezen altijd richting het Königswald. De stenen met een gulden vlies erop stammen uit de tijd van de Spaanse heerschappij. Als ze het Bourgondische takkenkruis dragen, zijn ze tijdens de Oostenrijkse heerschappij geplaatst. Enkele van deze stenen zijn vandaag de dag nog in het bos te zien.

Neutraal Moresnet

Hoe het ontstond
Het was na de val van Napoleon in 1815 dat tijdens het Congres van Wenen de grenzen binnen Europa opnieuw getrokken moesten worden. Zo moest ook de grens tussen Pruisen en het Koninkrijk der Nederlanden worden bepaald. (België bestond toen nog niet, dit gebied werd grotendeels bij Nederland getrokken)
Echter in de buurt van het plaatsje Kelmis (vlakbij Moresnet) kwamen ze niet tot overeenstemming omdat in Kelmis een belangrijke zinkmijn lag. Omdat geen van beide landen deze belangrijke grondstof in handen van de ander wilde laten vallen hebben ze er nog een jaar lang over moeten onderhandelen.
Uiteindelijk werd in 1816 in een apart grensverdragje, het Akens Grensverdrag (ook wel het 'Verdrag der Grenzen' genoemd), maar besloten het gebied (de Mairie Moresnet) als volgt in drieën te verdelen. Het plaatsje Moresnet kwam bij Nederland, het huidige Neu-Moresnet ging als Pruisisch Moresnet naar Pruisen en het gebiedje met daarin het plaatsje Kelmis en zijn zinkmijn kregen een neutrale status. En het was dit laatste gebiedje met zijn status aparte dat onder de naam Neutraal Moresnet als ministaatje verder ging, weliswaar onder gezamenlijk bestuur van een Pruisische en een Nederlandse commissaris.

Grenspalen en het Vierlandenpunt
Volgens artikel 42 van het Verdrag der Grenzen moesten er binnen 2 weken na de gebiedsoverdracht afbakeningspalen worden geplaatst. Het duurde echter tot 23 september 1818 voordat de grenspalen geplaatst waren. Met het slaan van de grenspalen, die vanaf de Moezel genummerd waren, was men tot grenspaal 188 gekomen bij het begin van het betwiste gebied (de zuidwestelijke punt). Vanaf dit punt werd een dubbele rij palen geslagen met dezelfde nummering langs enerzijds de grens tussen de Nederlanden en het neutrale gebied en anderzijds langs de grens tussen Pruisen en het neutrale gebied. In de top van de driehoek (het huidige drielandenpunt) was grenspaal 193 weer gezamenlijk.
Zoals uit het voorgaande duidelijk wordt lag Neutraal Moresnet in eerste instantie ingeklemd tussen de Nederlanden en Pruisen. Neutraal Moresnet had dus als zodanig twee keer een drielandenpunt met deze landen. Dit veranderde echter al snel met de Belgische Revolutie in 1830. Toen scheidde het zuidelijke deel van het Koninkrijk der Nederlanden zich af om als de onafhankelijke staat België verder te gaan. Het plaatsje Moresnet hoorde vanaf toen bij België. Tevens gingen de bestuurlijke rechten die het Koninkrijk der Nederlanden over Neutraal Moresnet had naar België. Vanaf het moment dat de staat België een feit is, ontstaat bij Vaals aldus een vierlandenpunt.
Opmerkelijk detail is overigens dat Nederland officieel nooit afstand heeft gedaan van de bestuurlijke rechten over Neutraal Moresnet.
In 1869-1870 werden de houten grenspalen, welke regelmatig vernieuwd moesten worden, vervangen door stenen palen. Deze stenen palen waren langs de Belgische grens genummerd van I tot XXX en langs de Pruisische grens van XXXI tot LX.